| 4. Opis geostanowiska: | Kamieniołom funkcjonował od lat 30. do 90. ubiegłego wieku. Odsłaniają się w nim zróżnicowane litologicznie wapienie wieku górnojurajskiego (dolny kimeryd), dostępne trzema poziomami eksploatacyjnymi (Fot. 1). Zwiedzanie rozpoczniemy od dolnego poziomu III (Rys. 2), gdzie odsłaniają się skały najstarsze. Są to średnio- i gruboławicowe wapienie pelityczne, widoczne w północnej ścianie (Fot. 2, 3). Nad nimi leżą wapienie oolitowe, odsłaniające się w ścianie zachodniej (Fot. 4) i wschodniej środkowego poziomu II. Tworzą one ławice od kilkudziesięciu cm do 1,5 m miąższości. Powierzchnie graniczne ławic są nierówne, a wewnątrz ławic spotyka się nieciągłe wkładki drobnoziarnistych wapieni detrytycznych z okruchami fauny. Miejscami w wapieniu obecny jest drobny detrytus muszli ramienionogów (Fot. 5) i fragmenty gruboskorupowych małżów Gryphea (Fot. 6). Wracamy na górny poziom I, który jest najbardziej zróżnicowany pod względem litologicznym. W dolnej jego części widoczne są wapienie oolitowe z fauną małżów m.in. Pholadomya (Fot. 7) i Modiolus oraz ramienionogów Terebratulina. Nad nimi leży warstwa wapienia onkolitowego (Fot. 8), grubości ok. 40 cm. Przykrywa ją kompleks silnie spękanych wapieni pelitycznych i margli (Fot. 9) oraz wapieni pelitowo-oolitowych. Profil kończą muszlowce, zawierające skorupy małżów z rodziny ostryg: głównie Exogyra i Lopha, ale spotyka się też inne rodzaje (Fot. 10).
W południowo-zachodniej części poziomu I widoczny jest duży lej krasowy (Fot. 11), w którym, poza gliną rezydualną, występują otoczaki i fragmenty wapieni ze śladami skałotoczy (Fot. 12), otoczaki wapienia obrośnięte serpulami (Fot. 13) i zlepy zawierające pokruszone skorupy małżów (Fot. 14).
Geneza osadu: Wapienie górnej jury są płytkomorskimi osadami szelfowymi. Ich zróżnicowanie jest zapisem zmian dynamiki środowiska, wywołanych wahaniami głębokości, na której znajdowało się ówczesne dno morskie. Wapienie pelityczne, leżące w najniższej części profilu, są kopalnym mułem węglanowym, powstałym w spokojnych wodach spłycającego się morza. Oolity stanowią osad przybrzeżnych barier, na etapie maksymalnego spłycenia usypanych pod działaniem prądów i sztormów, na głębokościach kilku metrów. Wapienie organodetrytyczne, z przewarstwieniami pelitycznymi i marglistymi oraz z wkładką onkolitów, powstały w spokojniejszych środowiskach międzybarierowych, na głębokościach od kilku do kilkunastu metrów. Muszlowce ostrygowe dokumentują dynamiczną transgresję i pogłębienie zbiornika szelfowego, którego głębokości nie przekroczyły jednak kilkudziesięciu metrów. Strop osadów jurajskich jest powierzchnią erozyjną, modelowaną wieloetapowo, od późnej jury przez wczesną kredę, a następnie z przerwą na późnokredowy zalew morski, ponownie w paleogenie, neogenie i czwartorzędzie. W miocenie, kilkanaście milionów lat temu, wyeksponowane tu na powierzchni skały górnojurajskie tworzyły dno płytkiej, przybrzeżnej strefy morza, zasiedlonej przez małże skałotocze oraz serpule (pierścienice). Po ustąpieniu morza wynurzone skały wapienne ulegały silnym procesom krasowym, które doprowadziły do utworzenia leja, wypełnionego gliną rezydualną, powstałą z rozpuszczenia skał wapiennych, zawierającą otoczaki i okruchy skał górnojurajskich.
Omawiane skały węglanowe reprezentują fragment profilu dolnego kimerydu (tzw. oolitowo-płytowe utwory kimerydu, wiek ok. 153-157 mln lat), obejmujący: wapienie pelityczne, oolit dolny i oolit górny, horyzont onkolitowy, kompleks płytowo-oolitowy oraz muszlowce, należące już do kompleksu marglisto-muszlowcowego.
Warstwy zapadają pod kątem około 20° ku SSW. W ścianach kamieniołomu obserwuje się spękania ciosowe (Fot. 9). Omawiane utwory wchodzą w skład południowo-wschodniego skrzydła antykliny Zbrzy – dużej jednostki strukturalnej południowego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. |