| 4. Opis geostanowiska: | Jaskinia Piekło pod Małogoszczem stanowi najbardziej wyrazisty obiekt geologiczny tej części Góry Bolmińskiej, zlokalizowany na północnym zboczu wąwozu, dzielącego Górę Bolmińską od Góry Brodowej. W dostępnym do zwiedzania odcinku o długości kilku metrów, jaskinia ma kształt zwężającego się w głąb, prostego korytarza, zakończonego niemal kolistym wylotem. Na powierzchni ścian korytarza i w jego stropie, zachowały się ślady rzeźby krasowej, z kominkami krasowymi. W największym z nich obecne są polewy krasowe z mleka wapiennego. Dno jaskini pokryte jest glebą humusową, która w głąb jaskini ustępuje pokrywie gruzowej. Jaskinia powstała wzdłuż spękań ciosowych.
W bezpośrednim sąsiedztwie Piekła pod Małogoszczem widoczne są inne drobne formy krasowe o charakterze jam i korytarzy. Wśród nich na uwagę zasługuje Jaskinia Milechowska, po raz pierwszy zinwentaryzowana w 2016 r. Znajduje się ona na zboczu Góry Bolmińskiej, w pobliżu wylotu wąwozu, około 50 m od tutejszego Piekła. Słabo widoczny, pięciokątny wylot jaskini znajduje się w grupie skałek, około 3 m poniżej spłaszczenia szczytowego. Pozbawiona drobnej rzeźby krasowej, Jaskinia Milechowska ma formę wąskiego korytarza, szerokiego na zaledwie około pół metra, o wysokości do około 1,2 m i długości około 4 m. Jej dno pokryte jest gliniastym namuliskiem, pod którym leży gruz wapienny.
Wiek obu jaskiń jest trudny do sprecyzowania. Przez analogię z innymi jaskiniami regionu można przyjąć, że początek ich formowania przypadł w ciepłym, wilgotnym klimacie miocenu, około 5-23 mln lat temu. Procesu krasowe kontynuowały się w starszym plejstocenie (około 0,9-1,2 mln lat temu), pod przykryciem czapą lodową.
Ściany form skałkowych, w których wymodelowane zostały jaskinia Piekło i Jaskinia Milechowska, zbudowane są z warstw jasnobeżowych wapieni górnojurajskich. Są one kopalnymi osadami rozległych, przybrzeżnych płycizn morskich, które wzdłuż krawędzi obszaru świętokrzyskiego powstały we wczesnym kimerydzie (około 157 mln lat temu). Obszar ten przypominał współczesne nam wybrzeże Florydy, bądź Australii. Wapienie tworzące formy skałkowe w sąsiedztwie jaskiń, należą do trzech typów. Są to (od najstarszych do najmłodszych): 1 – wapienie mikrytowe, zbudowane z drobnokrystalicznego, kopalnego mułu węglanowego, o monotonnej strukturze; 2 - wapienie pasiate o charakterystycznej strukturze smużystej, widocznej na zwietrzałych powierzchniach, z rzadka zawierające krzemienie; 3 – ziarniste wapienie oolitowe, zbudowane z wapiennych ziarenek (tzw. ooidów), wielkością odpowiadających ziarnom piasku. Skałka z Jaskinią Milechowską zbudowana jest z wapieni mikrytowych. Skałka z jaskinią Piekło tworzona jest przez dwie pozostałe odmiany. Wapienie pasiaste występują w dolnej części ściany, poniżej jaskini. Sama jaskinia Piekło została wypłukana w grubych warstwach wapieni oolitowych. Ponadto wapienie oolitowe budują progi i ambony skalne, wymodelowane ponad jaskinią Piekło oraz na zboczu na wschód od niej.
Wapienie mikrytowe i pasiaste powstały w spokojniejszych wodach przybrzeżnych płycizn i lagun, zaś wapienie oolitowe w środowiskach o dużej dynamice fal i prądów morskich. Konkrecje krzemieni, napotykane wśród wapieni pasiastych, są efektem złożonych procesów chemicznych, powodujących wytrącanie się krzemionki z roztworów krążących w przydennej warstwie osadu. Warstwy skalne zostały odchylone od swego pierwotnego poziomego położenia, sfałdowane i przecięte uskokami podczas ruchów tektonicznych orogenezy alpejskiej, zapoczątkowanych we wczesnym paleogenie, około 66 mln lat temu. Towarzyszące ruchom fałdowym wypiętrzenie obszaru świętokrzyskiego rozpoczęło erozję i denudację mas skalnych, w wyniku czego usunięte zostały utwory kredy i część utworów jurajskich (o łącznej miąższości kilkuset metrów). Procesy rzeźbotwórcze w kenozoiku, w stosunkowo odpornych na denudację wapieniach pasiastych z krzemieniami oraz wapieniach ziarnistych, wymodelowały wąskie grzbiety wzniesień, pokrytych skalnymi grzędami i obciętych ścianami skalnymi. Wydłużenie grzbietów oddaje przebieg stromo postawionych warstw. Łukowate wygięcie grzbietów, obserwowane w okolicach Bolmina oraz w całym zalesionym masywie na północny zachód od Milechów, oddaje przebieg warstw skalnych, zataczających łuk na "krawędziach" tzw. synkliny, czyli tektonicznej struktury fałdowej, której ugięte warstwy skalne tworzą nieckę, bądź rynnę. Ukazuje to zwłaszcza budowa Góry Bolmińskiej, w której od zachodu ku wschodowi obserwuje się coraz młodsze warstwy skalne oraz zmiany kąta ich nachylenia. W pobliżu Jaskini Milechowskiej, czyli u wylotu jaru, warstwy skalne zostały postawione pionowo, a nawet przechylone ku SW pod kątem około 70-80 stopni. W sąsiedztwie jaskini Piekło warstwy zapadają pod kątem niespełna 30 stopni niemal ku wschodowi (ENE). Dalej na wschód, w grzbiecie Góry Milechowskiej, widoczne jest łagodne nachylenie ku SW, pod kątem około kilkunastu stopni. W grzbiecie Góry Brodowej, biegnącym na południe od Jaskini Piekło, niejednokrotnie obserwuje się warstwy stojące pionowo, a miejscami doszło do odwrócenia warstw i nachylenia ich w przybliżeniu ku WSW, pod kątem 70-85, a w południowym zboczu jaru nawet 45-50 stopni. Strefy uskoków były szczególnie podatne na erozję powierzchniową i działanie procesów krasowych. Ich efektem jest m. in. powstanie wąwozu, który dzieli Górę Bolmińską od Góry Brodowej i w którym znajdują się ujścia jaskini Piekło oraz Jaskini Milechowskiej. Przejawem wciąż żywych procesów rzeźbotwórczych jest tworzenie u podnóży form skałkowych tzw. niszy niwalnych, związanych z oddziaływaniem okresowo zalegającego śniegu. |