| 4. Opis geostanowiska: | Góra Zelce zbudowana jest z wapieni górnej jury (górny oksford - około 150 mln lat temu), głównie w facji skalistej, lokalnie płytowej. Skały te powstały w warunkach ciepłego klimatu w płytkim morzu, w którym istniały szczególne warunki do rozwoju budowli węglanowych zwanych biohermami, przypominających rafy, ale konstruowanych nie przez korale, lecz przez takie organizmy osiadłe jak gąbki, sinice i bakterie. Tego typu osady węglanowe stały się głównym budulcem wapieni skalistych, charakteryzujących się brakiem widocznego warstwowania. W otoczeniu bioherm powstawały tzw. wapienie płytowe mniej odporne na wietrzenie i erozję. W trzeciorzędzie, w warunkach lądowych procesy denudacyjne doprowadziły do odsłonięcia wapieni jurajskich i wypreparowania wapieni skalistych spośród mniej odpornych typów wapieni. To głównie wapienie skaliste budują charakterystyczne dla Jury ostańce skalne.
Licznie tu występujące jaskinie powstały w wyniku rozpuszczania wapieni wzdłuż spękań i szczelin przez wodę nasyconą dwutlenkiem węgla. Drążąca skały woda wypreparowała pustki, tworząc system korytarzy i komór, niekiedy wypełnionych później ciekawymi namuliskami. Znajdujące się w rezerwacie jaskinie to: Stalagmitowa, Za Kratą (obie zostały opisane jako osobne geostanowiska), Mała, Zanokcica, Draba, Samsonowicza i inne. Większa część szaty naciekowej wielu z tych jaskiń została zniszczona przez tzw. szpaciarzy zajmujących się eksploatacją kalcytu na potrzeby hut szkła. Działalność tego typu trwała w regionie od około 1870 do 1958 roku. Zachowały się nieliczne polewy naciekowe, stalaktyty rurkowe, buły, makarony, żeberka, grzybki naciekowe. Można zaobserwować również liczne formy erozyjne tj. kotły wirowe, kanały, rury itp. W rezerwacie widoczne są również takie formy krasowe jak leje, studnie czy kotły krasowe. Na grzbiecie Góry Zelce znajdują się niewielkie skałki oraz zarośnięte łomiki. Na skarpach tych niewielkich kamieniołomów można obserwować profile glebowe rędzin. W kilku miejscach można tu również zobaczyć piękny lapiaz. Są to fragmenty skał wapiennych wystające na powierzchnię muraw, posiadające kawerny, żłobki i inne zagłębienia różnego kształtu powstałe w wyniku korozji krasowej.
W 1933 r. podczas poszukiwań kalcytu odkryto kocioł krasowy wypełniony „skamieniałymi kośćmi”. Powiadomiony o tym został geolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego Jan Samsonowicz. Wydobył on stamtąd około 11 ton brekcji kostnej czyli zespolonych kalcytem kości zwierzęcych. Stwierdzono tu występowanie szczątków ponad 100 gatunków kręgowców z pliocenu i plejstocenu (5,6 mln do 0,8 mln lat temu). Na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu studnia tej jaskini stanowiła swego rodzaju pułapkę, w którą wpadały zwierzęta i nie mogąc się z niej wydostać ginęły. W ten sposób zgromadziła się tam znaczna ilość kości "zakonserwowanych" w kalcycie. Na ich podstawie można ustalić, że na tym terenie żyły różnorodne gady i płazy, borsuki, lisy, kuny, niedźwiedzie, nosorożce, jelenie, krety, nietoperze, zające, wiewiórki, bobry, norniki, myszy i in. Na brekcje kostne natrafiono również w innych jaskiniach. |