KDG: Jaskinia Szachownica

Podgląd karty:

Drukuj

001818 : Jaskinia Szachownica

Informacje ogólne Cechy fizyczne Stan aktualnyCharakterystyka geologicznaDokumentacja graficzna Opracowanie BibliografiaMapa Polski

1. Forma własności obiektu:	skarb państwa
2. Status:	chroniony
3. Status - uwagi:	Jaskinia znajduje się w rezerwacie przyrody "Szachownica", położonym w granicach otuliny Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Rezerwat utworzony został zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11 października 1978 roku. Obejmuje on zalesione wzgórze wapienne „Krzemienna Góra” wraz z obiektem jaskiniowym. Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie proglacjalnej jaskini powstałej w wapieniach górnojurajskich oraz interesującego profilu geologicznego. Obiekt leży również w granicach obszaru Natura 2000 Szachownica SOO (PLH240004). Objęcie ochroną prawną w postaci specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 ma na celu ochronę zimowiska nietoperzy.
4. Stan zachowania obiektu:	niezadowalający wymaga prac zabezpieczających
5. Położenie	na szlaku turystycznym
6. Dostępność:	niedostępny
7. Ekspozycja:	wymagający przygotowania do ekspozycji
8. Ranga obiektu:	krajowa
9. Uwagi o położeniu i dostępności:	Przez rezerwat prowadzi niebieski szlak pieszy. Jednak penetracja obiektu przez turystów i grotołazów jest dużym zagrożeniem dla hibernujących w jaskini nietoperzy, w związku z czym należy pamiętać, że w rezerwatach przyrody zabrania się m.in. eksploracji jaskiń (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880. USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Art. 15. 1.).
10. Ocena atrakcyjności turystycznej:
11. Ocena atrakcyjności dydaktycznej:
12. Ocena atrakcyjności naukowej:
13. Ogólna ocena atrakcyjności obiektu:	Dawny system jaskiń został częściowo zniszczony w wyniku eksploatacji wapieni i obecnie składa się z kilku oddzielnych jaskiń, z łączną długością korytarzy wynoszącą około 1000 m. Rezerwat ten jest drugim, pod względem liczebności, zimowiskiem nietoperzy w Polsce (w Polsce południowej największym). Dzięki różnorodności warunków termicznych i nieograniczonej liczbie dogodnych kryjówek, w jaskini hibernuje co roku ponad 2000 tych zwierząt, reprezentujących 10 gatunków, w tym cztery gatunki chronione prawem unijnym. Cenna jest również flora rezerwatu oceniana na ponad 140 gatunków roślin naczyniowych, z czego 6 gatunków podlega ochronie ścisłej, są to: orlik pospolity, pomocnik baldaszkowy, lilia złotogłów oraz storczyki: listera jajowata, kruszczyk szerokolistny i buławnik wielkokwiatowy. Ponadto występuje tu 5 gatunków objętych ochroną częściową.
14. Pozostałe uwagi:	W stanie pierwotnym obiekt ten powstał w wyniku rozpuszczania skał węglanowych przez wody polodowcowe. Obecnie istniejący system korytarzy w znacznej części został wydrążony przez człowieka podczas eksploatacji górniczej. Równocześnie z eksploatacją powierzchniową prowadzona była eksploatacja podziemna, polegająca na poszerzaniu istniejących już korytarzy jaskiniowych. Doprowadziło to do zniszczenia znajdujących się w tej części góry próżni krasowych i rozdzielenia jaskiń a korytarze utraciły swój pierwotny charakter. Ingerencja człowieka w górotwór spowodowała naruszenie stateczności masywu skalnego, w wyniku czego nastąpiło rozwieranie szczelin ciosowych w stropach jaskini. Obserwuje się intensywny proces dezintegracji górotworu, który spotęgowany jest naturalnymi procesami przemarzania oraz zjawiskami krasowymi. Występują świeże obrywy skał oraz wyraźne ugięcia ławicy stropowej. Istnieje ryzyko całkowitego rozpadu stropu obiektu. Ze względu na konieczność zachowania odpowiednich warunków siedliskowych dla istniejącej tu populacji nietoperzy Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach podjęła decyzję o wykonaniu prac mających na celu zabezpieczenie stropów i ociosów Jaskini Szachownica, oraz utrzymanie w obecnym kształcie miejsc wlotu nietoperzy do jaskini i zapewnienie właściwego stanu jej wentylacji. Prace rozpoczęły się w 2015 roku i będą kontynuowane w 2016 i 2017 roku.

1. Regiony strukturalne Polski:	monoklina przedsudecka
2. Wiek geologiczny:	jura górna oksford górny
3.1 Litologia:	Wapienie
3.2 Forma rzeźby terenu:	jaskinia
3.3 Geneza:	krasowa
4. Opis geostanowiska:	Jaskinia Szachownica jest rozwinięta w wapieniach górnej jury (górnego oksfordu). Większość ciągów podziemi powstało w wapieniach o charakterze wapieni uławiconych, cechujących się wyraźną płytową oddzielnością. Poszczególne ławice mają miąższość od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów. Na nadwietrzałych powierzchniach wapieni obserwować można fragmenty gąbek, różnorodne struktury pochodzenia mikrobialnego oraz amonity, belemnity, struktury stromatolitowe i inne. W wielu miejscach spotyka się konkrecyjne skupienia diagenetycznej krzemionki. Jedyną występującą w systemie Szachownicy formą naciekową są niewielkie grzybki. W częściach naturalnych miejscami występuje namulisko piaszczyste. Ponad wapieniami uławiconymi występują wapienie skaliste, tworzące bezpośredni nadkład nad jaskinią. Wapienie górnej jury zalegają poziomo w skali całego wzgórza, jednakże lokalnie tworzą formy barchysynklin i brachyantyklin. W związku z tym upady warstw miejscami dochodzą do 30°. Jest to dobrze widoczne w zachodnim otworze jaskini, gdzie warstwy są wychylone ku WNW pod kątem kilkunastu stopni. Jaskinia powstała ok. 10,5 tys. lat temu w wyniku rozmycia wapiennego wzgórza znajdującego się na kierunku odpływu wód z topniejącego lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego - czyli odmiennie niż wszystkie jaskinie Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Odsłonięcie jaskini nastąpiło podczas eksploatacji wapienia w kamieniołomie na Krzemiennej (Kamiennej) Górze. Eksploatacja trwała do roku 1962. Jaskini nadano nazwę "Szachownica”, co pochodzi od specyficznego układu korytarzy jaskini - korytarze o prostolinijnym przebiegu rozgałęziają się i przecinają pod kątem prostym, tworząc charakterystyczną siatkę pól, przypominającą szachownicę. Przestrzenne rozmieszczenie korytarzy jaskini nawiązuje do istniejących niegdyś systemów ciosu. Jest to widoczne szczególnie w partiach niezniszczonych podczas podziemnej eksploatacji wapieni. Korytarze w tej części mają charakterystyczne soczewkowe przekroje i cechują się prostolinijnym przebiegiem. W Krzemiennej Górze powstał rozległy system jaskiniowy, którego długość pierwotnie przekraczała prawdopodobnie 2000 m. Eksploatacja wapienia w powstałym tu kamieniołomie spowodowała duże zniszczenia i rozdzielenie całego systemu, który aktualnie składa się z kilku oddzielnych jaskiń, do których wejście prowadzi z dna dawnego kamieniołomu. Aktualna łączna długość korytarzy to około 1000 m. Obecnie znajduje się tu pięć oddzielnych jaskiń, które oznaczono kolejnymi numerami od I do V. Największą z nich jest "Szachownica I", o długości korytarzy około 600 metrów. "Szachownica II", położona w zachodniej ścianie kamieniołomu, liczy 200 metrów długości. Pozostałe (III - V) to małe fragmenty systemu w południowej części kamieniołomu. Do jaskiń prowadzi 12 otworów usytuowanych w ścianach kamieniołomu oraz pionowa studnia z wierzchowiny. W jaskini Szachownica I, na skutek podziemnej eksploatacji swój pierwotny charakter zatraciło ok. 40% korytarzy. W ich miejscu powstały duże sale jaskiniowe. Dno sal i korytarzy pokryte jest dużymi blokami i gruzem wapiennym. W jaskini występują świeże obrywy skał oraz wyraźne ugięcia ławicy stropowej. Obserwowane bardzo intensywne procesy dezintegracji górotworu, przejawiające się m.in. odpadaniem skał ze stropu i ścian, potęgowane są naturalnymi procesami przemarzania oraz zjawiskami krasowymi.

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Zauważone błędy prosimy zgłaszać w Systemie Śledzenia Zagadnień CBDG - projekt: Geostanowiska CRGP 2.0, Kategoria: Geostanowiska WWW v. 2.3.20