| 4. Opis geostanowiska: | W zarzuconym kamieniołomie, który powstał na początku XX wieku w trakcie budowy linii kolejowej Kielce – Częstochowa, odsłania się kilkumetrowej miąższości kompleks piaskowców i mułowców wieku dolnokambryjskiego. Widoczne tu ławice skalne zapadają stromo w kierunku północnym. Występujące tu skały można obserwować w dwóch ścianach wyrobiska: północnej i zachodniej. Ściana północna utworzona jest przez powierzchnię stropową ławicy piaskowcowej i daje unikalną możliwość obserwacji dużego fragmentu „skamieniałego dna” kambryjskiego zbiornika morskiego. Pomimo, że mamy tu do czynienia z jednymi z najstarszych skał osadowych, jakie można znaleźć na terenie Polski to powierzchnia skal wykazuje bardzo liczne ślady działalności organizmów, które żerując i przemieszczając się po morskim dnie całkowicie zaburzyły pierwotną strukturę osadu i zastępującej go skały. Tego typu struktury nazywamy w geologii skamieniałościami śladowymi (ichnoskamieniołościami). Są one bardzo użytecznym narzędziem dla rekonstrukcji środowiska, w jakim gromadził się, przekształcony następnie w skałę osad. W tym wypadku niewątpliwie mamy do czynienia z ze środowiskiem płytkomorski, skał umiarkowanego klimatu, być może nieco podobnym do takiego, jakie mamy na dnie dzisiejszego Bałtyku. Pomimo niezwykle licznych wystąpien ichnoskamieniałości te w odsłonięciu na Górze Plebanskiej reprezentują tylko jeden ich typ, o wałeczkowatym kształcie, niewielkiej średnicy i niezbyt dużej długości. Może to świadczyć o jakichś bardzo specyficznych warunkach środowiskowych, które z jednej strony pozwoliły na bardzo liczne występowanie organizmów, ale z drugiej ograniczały listę gatunków, jakie mogły tam przebywać. Tego typu struktury mogłyby np. powstać wówczas, kiedy na dnie znajduje się dużo pożywienia, ale ograniczona ilość tlenu pozwala na funkcjonowanie tylko nielicznych organizmów.
Na drugiej, zachodniej ścianie kamieniołomu można zobaczyć fragment profilu skalnego. Występują tutaj kilkudziesięciocentymetrowej grubości ławice twardych piaskowców, rozdzielane cienkimi wkładkami skał mułowcowo-ilastych. Badania litologiczne skał wskazują, że mamy tutaj do czynienia z dwoma typami piaskowca: takiego, który składa się prawie wyłącznie z twardych ziaren kwarcu (arenit), oraz takiego, który oprócz kwarcu zawiera w sobie dużo innych minerałów (waka). Ten drugi typ piaskowca generalnie jest kruchy i łatwo wietrzeje. Z tej przyczyny, także z powodu bardzo silnego zaburzenia struktur skał poprzez żerujące organizmy i prądy przydenne piaskowce te nie są dobrym budowlanym i zaniechano ich eksploatacji.
W przeciwienstwie do innych odsłonięć skał kambryjskich, te na Górze Plebanskiej mają czerwonawą barwę. Ten kolor jest jednak związany nie z naturalną barwą skał, ale pochodzi od skał triasowych, które obecne są w najbliższej okolicy. Procesy ich wietrzenia i spływająca zwietrzelina zabarwiła odsłaniające się skały na kolor rdzawy. W kamieniołomie na Górze Plebanskiej nie znaleziono żadnych, skamieniałości, jakie mogłyby datować osad. Jednak obecność bardzo charakterystycznych, silnie zbioturbowanych piaskowców jest bardzo typowa dla skał dolnokambryjskich reprezentujących formację z Ociesęk. |