KDG: Gipsy i kras gipsowy w Skorocicach

Podgląd karty:

Drukuj

004712 : Gipsy i kras gipsowy w Skorocicach

Informacje ogólne Cechy fizyczne Stan aktualnyCharakterystyka geologicznaDokumentacja graficzna Opracowanie BibliografiaMapa Polski

1. Forma własności obiektu:	skarb państwa
2. Status:	chroniony
3. Status - uwagi:	Nadnidziański Park Krajobrazowy. Rezerwat ścisły. Zarządzenie ML i PD z 21.01.1960. MP. 17/1960, poz. 85 nr. ewidencyjny WKP - 024
4. Stan zachowania obiektu:	zadowalający wymaga prac konserwacyjnych
5. Położenie	na szlaku turystycznym
6. Dostępność:	łatwo dostępny
7. Ekspozycja:	dobrze wyeksponowany
8. Ranga obiektu:	krajowa
9. Uwagi o położeniu i dostępności:	Ogólnie obiekt łatwo dostepny ale wstęp do Jaskini Skorocickiej wymaga zezwolenia.
10. Ocena atrakcyjności turystycznej:
11. Ocena atrakcyjności dydaktycznej:
12. Ocena atrakcyjności naukowej:
13. Ogólna ocena atrakcyjności obiektu:	Obiekt bardzo rzadki w skali krajowej ze względu na występowanie dobrze zachowanych i dostępnych form krasowych w skałach siarczanowych - gipsach.Obok fantazyjnych skałek na uwagę zasługują rzadkie gatunki flory stepowej na murawach kserotermicznych.
14. Pozostałe uwagi:	Teren bardzo atrakcyjny turystycznie. Gipsowe formy krasowe w postaci ambon pojedyńczych skałek , naturalnych skalnych mostów, korytarzy, jaskiń, lejów i zapadlisk, tworzą na stosunkowo małej powierzchni niepowtarzalny krajobraz. Szczegółowy opis i plan doliny krasowej przedstawił Flis (1954), zaś rozmieszczanie roślinności kserotermicznej w dolinie Medwecka-Kornaś (1959). Plany jaskiń sporządzili Kowalski (1954) i Gubała i in. (1998). Flora, fauna: W Dolinie Skorocickiej występują murawy kserotermiczne (związek Festucion vallesiacae), obecnie zagrożone wskutek zarastania. W Skorocicach występują gatunki roślin, które są znane jedynie z Ponidzia. Należy do nich: stulisz miotłowaty (Sisymbrium polymorphum (Murr.) Roth.), gęsiówka uszkowata (Arabis auriculata Lam.) (Wytrwalski 1976) Fauna: W Jaskini Skorocickiej zimują nietoperze mopki (Barbastella barbastellus) (Kowalski 1954)

1. Regiony strukturalne Polski:	niecka miechowska (Niecka Nidziańska)
2. Wiek geologiczny:	miocen
3.1 Litologia:	Gipsy
3.2 Forma rzeźby terenu:	wąwóz
3.3 Geneza:	morska
4. Opis geostanowiska:	W Dolinie Skorocickiej odsłania się dolna, część mioceńskich gipsów nadnidziańskich o miąższości ok. 11 m . Gipsy leżą tu prawie płasko, z niewielkim nachyleniem ku wschodowi. Widoczne są prawie wszystkie znane z Ponidzia odmiany gipsów gipsy szklicowe, gipsy trawiaste i gipsy szablaste tworzące charakterystyczne następstwo. Najniżej występują wielkokrystaliczne gipsy szklicowe o miąższości 2,8 m zbudowane z ustawionych palisadowo wielkich zrostów krystalicznych (jaskółczych ogonów). Kryształy osiągają tu rozmiary ponad 1 m. Najlepiej widoczne są one w południowej części rezerwatu, m. in. w Jaskini Skorocickiej. Powyżej obecne są gipsy trawiaste charakteryzujące się występowaniem rzędów drobnych kryształów gipsu przypominających kępy trawy. Struktury te nazywane są też murawami selenitowymi (selenity to skały złożone z dużych, > 2 mm, kryształów gipsu. wyrosłych na dnie morza)) Murawy selenitowe są przewarstwione gipsami drobnokrystalicznym. Najgrubszą ławicą tych gipsów, o miąższości 20-40 cm, jest rozpoznawalna na znacznym obszarze występowania gipsów mioceńskich, Jej obecność pozwala na korelację odsłonięć gipsów nawet w odległych miejscach. Gipsy trawiaste występują w dwu odmianach. W południowej części rezerwatu, w Jaskini Skorocickiej, widoczne są ławice gipsów alabastrowych, zbudowanych z czystych, białych gipsów drobnokrystalicznych (alabastru). Kryształy selenitu tworzą tu radialne skupienia lub formy kopułowate. W formach tych długość kryształów ma zmienna wielkość - od kilku do 50 cm. W północnej części rezerwatu, (od 1,0 do 1,8 m powyżej wspomnianej warstwy korelacyjnej gipsów drobnokrystalicznych, występują gipsy trawiaste z przewarstwieniami iłów. Znajdowane są tu drobne formy kopułowate i niewielkie trawiaste kryształy gipsowe. Gipsy drobnokrystaliczne faliście i kopułowato laminowane. Tworzyły się w obecności mat mikrobialnych (masowe nagromadzenia sinic i bakterii) na dnie morza .W wyżej leżących warstwach pojawiają się gipsy szablaste charakteryzujące się występowaniem długich (od kilku cm do 0,5 m) zakrzywionych kryształów. Ich dolna część zbudowana jest z ciągłych muraw selenitowych, zaś górna - z osobnych skupień kryształów szablastych leżących w obrębie laminowanego gipsu drobnokrystalicznego. Niektóre skupienia mają cechy selenitowych stożków zalążkowych– tworzą formy w kształcie odwróconych stożków, zaś laminy gipsu poniżej nich są wygięte ku dołowi wskutek grzęźnięcia skupień w miękkim osadzie, w czasie wzrostu kryształów selenitu na dnie basenu. W górnej części kryształy szablaste są często spękane i połamane pod wpływem ciężaru wyżej składanego osadu. Kryształy szablaste są w większości zwrócone wierzchołkami ku wschodowi. Tak samo są zorientowane w sąsiednich odsłonięciach. Zinterpretowano to jako efekt przyspieszonego (w stronę podprądową) wzrostu kryształów w strumieniu płynących nad dnem solanek przesyconych względem siarczanu wapnia. W Skorociach solanki płynęły ze wschodu na zachód. Przepływ ten był zapewne częścią wzdłużbrzegowej cyrkulacji wód morskich. W gipsach trawiastych i szablastych w południowej części rezerwatu pojawiają się wielkie struktury kopułowate; w części północnej występują gipsy równo warstwowane. Kopuły gipsowe widoczne są w przekrojach na ścianach Jaskini Skorocickiej, w Pieczarze Dzwonów, a także na powierzchni terenu. Dolina Skorocicka ma ok. 850 m długości, przeciętnie 80 m szerokości i 13 m głębokości. Jest przykładem doliny krasowej w dojrzałym stadium rozwoju. Powstała wskutek rozpuszczania gipsów przez wody z opadów atmosferycznych i przepływający strumyk. Rozpuszczanie doprowadziło do poszerzenia i połączenia liniowo ułożonych lejów krasowych (co to jest?), które przekształciły się w werteby (werteb to połączone dwa lub kilka lejów krasowych). W dolinie występują rozmaitych rozmiarów werteby i położone miedzy nimi ostańce gipsowe. Najokazalszym ostańcom nadano nazwy takie, jak Biała Góra, Zielona Góra itp. Dolina jest przegrodzona ryglem skalnym zwanym Wysoką Drogą. W północnej części doliny znajduje się most skalny zbudowany z gipsów szablastych powstały wskutek zapadnięcia stropu jaskini rozwiniętej w gipsach trawiastych Doliną płynie strumyk zasilany z obfitego źródła znajdującego się w północnej części doliny. Strumyk przepływa wzdłuż wschodniego zbocza doliny, podcina skarpę gipsową i w kilku miejscach znika pod ziemią w ponorach (co to jest?), i pojawia się ponownie w wywierzyskach (co to jest?). W Dolinie Skorocickiej znajdują się liczne jaskinie i schroniska skalne. Najdłuższą jaskinię zwaną Jaskinią Skorocicką tworzy system podziemnego przepływu wspomnianego strumyka. Jaskinia Skorocicka ma 352 m długości i jest najdłuższą jaskinią krasową na Ponidziu, a także najdłuższą jaskinią utworzoną w gipsach w Polsce. Dawniej nazwą tą określano łatwo dostępną część jaskini znaną już w XIX w i często odwiedzaną przez kuracjuszy z pobliskiego Buska Zdroju. Zaczyna się ona po północnej stronie Wysokiej Drogi i ciągnie na południe gdzie znajdują się dwa inne wejścia do jaskini. Na odcinku ok. 150 m strumyk płynie tu meandrując w długim wysokim podziemnym tunelu, wyżłobionym w skałach gipsowych. Ściany tunelu noszą ślady dawnego rozpuszczania przez płynącą wodę. W stropie widoczne są wąskie kominy krasowe (co to jest?) . Ściany są przeważanie pozbawione szaty naciekowej i dają doskonały wgląd w budowę warstw gipsowych. Miejscami jaskinia posiada skąpe gipsowe nacieki zbudowane z białego drobnoziarnistego gipsu, opisane jako nacieki krzaczkowate i paciorkowe. Te ostatnie to wytrącenia gipsu naciekowego wzdłuż płaszczyzn łupliwości wielkich kryształów gipsu. Nacieki gipsowe kalafiorowatego kształtu występują często przy otworach wejściowych do jaskini tj. tam gdzie parowanie jest zwykle najszybsze.

Autor	Tytuł	Publikacja	Rok wydania	Uwagi	ISBN
Urban J.	Kras gipsowy w Nadnidziańskim i Szanieckim Parku Krajobrazowym	Zespół Swiętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych . Kielce.	2008
Bąbel, M.	Wykształcenie facjalne, stratygrafia oraz sedymentacja badeńskich gipsów Ponidzia. W: Karnkowski P. H. (red.), Analiza basenów sedymentacyjnych a nowoczesna sedymentologia.	Materiały 5 Krajowego Spotkania Sedymentologów, s. B1-B26. Warszawa.	1996.
Bąbel, M.	Facies and depositional environments of the Nida Gypsum deposits (Middle Miocene, Carpathian Foredeep, southern Poland)	Geological Quarterly, 43 (4), 405-428.	1999. .
Bąbel, M.	History of sedimentation of the Nida Gypsum deposits (Middle Miocene, Carpathian Foredeep, southern Poland).	Geological Quarterly, 43 (4), 429-447.	1999.
Bąbel, M.	Brine palaeocurrent analysis based on oriented selenite crystals in the Nida Gypsum deposits (Badenian, southern Poland).	Geological Quarterly, 46 (4), 435-448.	2002.
Bąbel, M.	Tumulusy gipsowe Ponidzia. W: Sołtysik, R. (ed.), 4 Świętokrzyskie Spotkania Geologiczno-Geomorfologiczne nt. Regionalne Aspekty Funkcjonowania Systemów Dolinnych, „Jodłowy Dwór” pod Świętym Krzyżem, 11-13.05.2006,	s. 12-15. Poligrafia Akademii Świętokrzyskiej, Kielce	2006
Bąbel, M.	Geomorfologiczne aspekty gipsów Ponidzia. W: Sołtysik, R. (ed.), 4 Świętokrzyskie Spotkania Geologiczno-Geomorfologiczne nt. Regionalne Aspekty Funkcjonowania Systemów Dolinnych, „Jodłowy Dwór” pod Świętym Krzyżem, 11-13.05.2006,	s. 104-107. Poligrafia Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.	2006.
Bąbel, M.	. Kopuły gipsowe w rzeźbie krasowej Ponidzia.	Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, 16, 71-89.	2007
Bąbel, M., Becker, A.,	Cyclonic brine-flow pattern recorded by oriented gypsum crystals in the Badenian evaporite basin of the northern Carpathian Foredeep.	Journal of Sedimentary Research, 76 (7), 996-1011.	2006.
Flis, J.	Kras gipsowy Niecki Nidziańskiej.	Prace Geograficzne, PAN, 1, 1-73.	1954.
Gubała, J., Kasza, J., Urban, J.	Jaskinie Niecki Nidziańskiej.	s. 1-173. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi (Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego), Warszawa.	1998.
Kowalski, K.	Jaskinie Polski, III, 1-160.	Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa.	1954.
Kreutz, S.	W sprawie ochrony przyrody nieożywionej.	Ochrona Przyrody, 5, 58-68. Kraków.	1925.
Malicki, A.	Zabytki przyrody nieożywionej na obszarach gipsowych dorzecza Nidy.	Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 3, 31-38.	1947.
Medwecka-Kornaś, A.	Roślinność rezerwatu stepowego "Skorocice" koło Buska.	Ochrona Przyrody, 26, 172-260.	1959.
Turchinov, I. I.	Litologiczne uwarunkowania rozwoju procesów krasowych w badeńskich gipsach Przedkarpacia.	Przegląd Geologiczny, 45 (8), 803-802.	1997.
Wala, A.	Korelacja litostratygraficzna serii gipsowej obszaru nadnidziańskiego.	Sprawozdania z Posiedzeń Komisji, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, [za rok 1962], 7/12, 530-532.	1963.
Wytrwalski, K.	Przebieg i prognozowanie procesów egzogenicznych na obszarze plateau gipsowego Busko-Wiślica w aspekcie ochrony środowiska geologicznego, s. 1-85.	Praca magisterska, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski.	1976.

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Zauważone błędy prosimy zgłaszać w Systemie Śledzenia Zagadnień CBDG - projekt: Geostanowiska CRGP 2.0, Kategoria: Geostanowiska WWW v. 2.3.20