| 1. Nazwa obiektu: |
Kamieniołom (nieczynny) turońskich wapieni i opok w Karsach
|
| 2. Typ obiektu: |
odsłonięcie geologiczne sztuczne
|
| 3. Współrzędne GPS: |
Φ:
50° 54' 25,000"
Δ:
21° 40' 02,000"
|
| 4. Przynależność administracyjna: |
- świętokrzyskie - opatowski - Ożarów
|
| 4.1 Miejscowość: |
Karsy
|
| 5. Kraina geograficzna: |
- Przedgórze Iłżeckie
- Wyżyna Małopolska
- Wyżyna Kielecka
|
| 6. Opis lokalizacji obiektu: |
Karsy usytuowane są w województwie świętokrzyskim, w północno-wschodniej części powiatu opatowskiego. Pod względem geograficznym przynależą do mezoregionu Przedgórze Iłżeckie. Samo stanowisko - nieczynny kamieniołom wapieni i opok znajduje się w północnej części miejscowości, w lesie przylegającym do zabudowań wiejskich i pól uprawnych. Celem dotarcia do obiektu, jadąc od strony Ożarowa drogą krajową nr 79, należy skręcić na zachód (w lewo) w pierwszą drogę leśną, zaraz za głównymi zabudowaniami Karsów. Po pokonaniu dystansu ok. 500 m (zalecane dojście piesze), po północnej (prawej) stronie drogi ukazuje się duże wyrobisko.
|
| 7. Forma własności terenu: |
prywatna
|
| 8. Nr i nazwa arkusza mapy: |
819 Ożarów
|
| 1. Długość: | do: 250 m |
| 2. Szerokość: | do: 200 m |
| 3. Wysokość: | do: 8 m |
| 4. Powierzchnia: | 50000 m2 (5,000 ha) |
| 5. Objętość: | brak |
| 6. Wysokość n.p.m.: | 192 m |
| 7. Inne mierzalne cechy: | Kamieniołom ma kształt półkola, jest "otwarty" od strony południowej". Powierzchnia wyrobiska wynosi ok. 5ha. |
| 1. Forma własności obiektu: | prywatna |
| 2. Status: | poza obszarem chronionym |
| 3. Status - uwagi: | brak |
| 4. Stan zachowania obiektu: |
- wymaga prac konserwacyjnych
- wymaga prac zabezpieczających
|
| 5. Położenie | na uboczu |
| 6. Dostępność: | trudno dostępny |
| 7. Ekspozycja: | wymagający przygotowania do ekspozycji |
| 8. Ranga obiektu: | regionalna |
| 9. Uwagi o położeniu i dostępności: | Stanowisko ustytuowane jest na uboczu, w środku lasu. Z głównej drogi (droga krajowa nr 79) prowadzi do niego zniszczona dróżka polna utwardzona fragmentami kostki granitowej (sugerowane dojście piesze do obiektu). Pomimo dużej powierzchni/ okazałej kubatury kamieniołom wymaga przygotowania do ekspozycji przez zastosowanie prac konserwacyjnych i zabezpieczających. Dostęp do ścian jest ograniczony. Z powodu zaniechania eksploatacji surowców i przejścia kamieniołomu w prywatne ręce wyrobisko zarosło bujną roślinnością - zarówno dno, jak i ściany kamieniołomu porastają drzewa i wysokie krzewy. Podejście do ścian uniemożliwia również zalegający u ich podnóża rumosz skalny. Wyrobisko wymaga prac zabezpieczających z uwagi na wystające ze ścian duże bloki skalne. |
| 10. Ocena atrakcyjności turystycznej: | |
| 11. Ocena atrakcyjności dydaktycznej: | |
| 12. Ocena atrakcyjności naukowej: | |
| 13. Ogólna ocena atrakcyjności obiektu: | brak |
| 14. Pozostałe uwagi: | brak |
| 1. Regiony strukturalne Polski: |
- Góry Świętokrzyskie (antyklinorium świętokrzyskie)
|
| 2. Wiek geologiczny: | |
| 3.1 Litologia: |
- Wapienie
- Opoki
- Czerty, rogowce, krzemienie
|
| 3.2 Forma rzeźby terenu: | |
| 3.3 Geneza: | |
| 4. Opis geostanowiska: | W nieczynnym kamieniołomie stokowym w Karsach eksploatowano surowce węglanowe na potrzeby budownictwa. Obecnie odsłaniającą się w wyrobisku sukcesję skalną tworzą średnio- i gruboławicowe (o miąższości od kilkunastu do 30-40 cm) białe wapienie detrytyczne przechodzące ku górze profilu w biało-kremowe opoki z czertami i krzemieniami. Krzemienie barwy szarej wykształcone w postaci konkrecji i płaskurów zalegają w postaci trzech równoległych ławic, a mocno spękany krzemień ciemnoszary w postaci wygiętych soczew bądź drobnych konkrecji występuje pojedyńczo na różnych wysokościach w profilu. Kompleks wapieni detrytycznych występujący w kamieniołomie (znany z odsłonięć w miejscowościach Karsy, Ożarów, Janików i Szymanówka) interpretuje się często jako kopalną rafę mszywiołową albo jako łachę organodetrytycznego materiału z mszywiołami i szarłupniami.
Głównymi składnikami wapieni detrytycznych są pokruszone szkielety mszywiołów i szkarłupni (liliowców), którym towarzyszą fragmenty muszli mięczaków (ostryg) i ramienionogów. Skały zawierają domieszkę terygenicznego kwarcu, glaukonitu i spikule gąbek. Sporadycznie w wapieniach znajdowane są inoceramy (małże) i jeżowce. Wapienie zawierają bogate nagromadzenie otwornic- zidentyfikowano formy z rodziny Lagenidae, Globigerinidae, Helicochelicidae/Buliminidae, odnotowano obecność dużej formy spiralnej, być może z rodzaju Rotalina, Lenticulina, Robulus lub Eponides oraz otwornicy o płaskospiralnie zwiniętej skorupce. Na podstawie makro- i mikrofauny wiek wapieni określono na przełom środkowego i górnego turonu (kreda górna). Wapienie detrytyczne powstały podczas nieprzerwanej sedymentacji od ingresji morza (krótkotrwały zalew przez morze niewielkiego obszaru) w albie środkowym aż do końca kredy.
Wapienie "karskie" są silnie porowate, zbite i drobnoziarniste. Przełam tych skał jest nierówny, szorstki i matowy. Na powierzchni wapieni tworzy się naturalna patyna – skorupa chroniącą strukturę skały przed negatywnym oddziaływaniem warunków atmosferycznych.
Z uwagi na dużą porowatość, zapewniającą odpowiednie przewodnictwo cieplne oraz chłonność wilgoci z powietrza w pomieszczeniach (nasiąkliwość – wagowo około 40%) wapienie z Kars znalazły zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym. Wapienie wykorzystywano zarówno w postaci kamienia łamanego lub kształtek jako murak na fundamenty, podmurówki i mury budynków, jak również w postaci obrobionych elementów większych do wznoszenia murów oraz na elewacje zewnętrzne jako okładziny, obramienia okiennic, tralki, attyki itd. Ze względu na jednorodność i drobnoziarnistość wapień stosowano na rzeźby we wnętrzach i elewacjach.
Wapienie z Kars eksploatowano w latach 60-90-tych XX w. Pozyskiwano głównie głębsze partie skał w ścianie północnej, gdzie wapień występuje w postaci grubych i wyraźnych ławic - dzięki czemu uzyskiwano bloki/ciosy o miąższości przekraczającej 0,6 m.
Wychodnie wapieni i opok turońskich Karsów i okolic były penetrowane również w pradziejach m.in. we wczesnym okresie epoki brązu. Ludność kultury mierzanowickiej wykorzystywała szare krzemienie "ożarowskie" do produkcji narzędzi. |
| 1. Opracowanie: |
- Michalina Ścibisz-Kosanowska
|
| 2. Aktualizacje: |
brak aktualizacji |
| Autor | Tytuł | Publikacja | Rok wydania | Uwagi | ISBN | | Złonkiewicz Z. | Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski Arkusz Ożarów (819) | Państwowy Instytut Geologiczny | 1994 | | | | Krzystanek M. | O wapieniu karskim | Ożarów. Samorządowe pismo społeczno – kulturalne nr 2 (luty) | 2001 | | | | Nowak M., Kozłowska O., Pasieczna A., Tomassi – Morawiec H. | Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski Arkusz Ożarów (819) | Państwowy Instytut Geologiczny | 2006 | | | | Morawiecki A. | Wyniki badań wapienia z kamieniołomu w Karsach k. Opatowa | Kwartalnik Geologiczny t.1, nr 2 | 1957 | | | | Krzak Z. | Wstępna charakterystyka kopalni krzemienia w Ożarowie Opatowskim | Archeologia Polski, nr 15(2) | 1970 | | | | Walaszczyk I., Cieśliński S., Sylwestrzak H. | Selected geosites of Cretaceous deposits in Central and Eastern Poland | Special Papers of the Polish Geological Institute 2: 71-76 | 1999 | | | | red. P. Król | Historia krzemienia | | 2009 | Muzeum Narodowe w Kielcach | 978-83-62068-08-1 |
|
Φ: 50,906944 Δ: 21,667222