| 4. Opis geostanowiska: | W kamieniołomie (fot. 1) odsłonięte są drobnoziarniste piaskowce, średnio- i gruboławicowe, niemal białe, o zabarwieniu lekko żółtawym, bądź jasnobeżowym. Na podstawie korelacji regionalnych piaskowce te, określane jako "piaskowce żarnowskie", zaliczane są do tzw. formacji ostrowieckiej, datowanej na synemur (wczesna jura).
Ławice piaskowców leżą niemal poziomo, a kąty upadu nie przekraczają 5 stopni. Same powierzchnie graniczne ławic są zazwyczaj całkowicie zrównanymi płaszczyznami. Ewentualnie są pokryte nieregularnymi strukturami zmarszczkowymi o niewysokiej amplitudzie. Wewnątrz ławic przeważa laminacja pozioma, ewentualnie z lekkimi undulacjami (fot. 2, 3). Obecne są partie masywne, czyli pozbawione warstwowań. Spotyka się też wkładki, w których warstwowanie wewnętrzne jest nachylone względem stropu i spągu ławicy. Reprezentowane są one przez ławice z kilkucentymetrowej miąższości strukturami soczewkowymi (tzw. warstwowanie kopułowe), powstałymi pod wpływem oddziaływania falowania (fot. 4).
Obserwuje się kilka poziomów, w których górne granice ławic są rozległymi powierzchniami falistymi (fot. 5). Są one kopalnymi powierzchniami dna modelowanymi przez fale sztormowe i prądy denne odprowadzające wody wzdłuż brzegu (fot 6). Na powierzchniach tych powstały bruzdy (obniżenia powierzchni), które wcinają się erozyjnie w starsze osady na około 50 cm. Odstępy pomiędzy bruzdami wynoszą zazwyczaj około 20 m. Powierzchnie bruzd pokryte są systemami drobnych riplemarków (zmarszczek) prądowych. Warstwowanie osadu wypełniającego bruzdę początkowo przebiega równolegle do jej dolnej powierzchni, zaś ku górze przechodzi w warstowanie poziome (fot. 7). Bruzdy rozciągnięte są wzdłuż kierunku NNW-SSE, co wskazuje podobny przebieg ówczesnej linii brzegowej. Są nieco asymetryczne w swym poprzecznym przekroju. Zachodnie zbocza bruzd są nieco bardziej strome od wschodnich, Miejscami na zachodnich krawędziach bruzd zachował się niewysoki próg morfologiczny (fot. 6). Pomiędzy bruzdami rozciągają się płaskie, niemal poziome powierzchnie, pokryte nieregularnymi strukturami zmarszczkowymi o niewysokiej amplitudzie.
Pomiędzy dominującymi ławicami piaskowcowymi sporadycznie napotyka się cienkie, nieciągłe wkładki szarobiałych iłów, bądź pakietów iłowcowo-piaskowcowych (fot. 4). Na powierzchniach towarzyszących im piaskowców miejscami powstały drobne struktury riplemarkowe. m. in. warstwowania kopułowe. Są one efektem nakładającego się oddziaływania słabych prądów dennych i falowania. Wkładki ilaste dokumentują okresy znikomej dynamiki wód.
W piaskowcach odsłoniętych w kamieniołomie Żarnów nie znaleziono skamieniałości.
Piaskowce wydobywane w kamieniołomie Żarnów są kopalnym osadem śródlądowego zbiornika brakicznego, czyli o mocno wysłodzonych wodach. Zbiornik ten, powiązany z Morzem Północnym, pokrywał m. in. większą część terenu Polski. Region świętokrzyski znajdował się w jego południowo-wschodniej strefie przybrzeżnej. W rejonie Żarnowa ówczesna linia brzegowa przebiegała wzdłuż kierunku NNW-SSE. Osady piaszczyste powstawały w stosunkowo dynamicznych warunkach, na głębokościach do kilkunastu metrów, przy oddziaływaniu prądów dennych. Okresowo znajdowały się w strefie oddziaływania falowania (drobne struktury soczewkowe) oraz w strefie oddziaływania burzliwych sztormów (faliste powierzchnie graniczne ławic). Brak skamieniałości i zauważalnych śladów działalności życiowej organizmów dennych wskazuje na intensywne oddziaływanie prądów oraz na szybkie przemieszczanie i sedymentację piaszczystego materiału osadowego.
Powyższe cechy upodabniają środowisko przybrzeżne wczesnojurajskiego morza w rejonie Żarnowa do współczesnego nam, polskiego, rewowego przybrzeża Bałtyku. |