| 4. Opis geostanowiska: | W kamieniołomie odsłaniają się rozmaite rodzaje dewońskich wapieni.
Najstarsze skały, biorąc pod uwagę położenie ławic i ich nachylenie ku południowi znajdują się w północnej części kamieniołomu. Tu około 12 m miąższości zespół tworzą szare, gruboławicowe wapienie, w których przy pewnej wprawie można dostrzec przekroje szkieletów rozmaitych organizmów. Najlepiej widać je na zwietrzałych powierzchniach skały. Są to rozległe (kilka - kilkanaście cm) plamy o laminarnej lub siateczkowatej strukturze reprezentujące szkielety masywnych stromatoporoidów. Towarzyszą im rurkowate formy gałązkowe. Liczne są okrągłe, lub prostokątne milimetrowej wielkości twory zbudowane z jednego kryształy kalcytu - człony łodyg liliowców. Miejscami ich ilość rośnie do tego stopnia, że stają się skałotwórcze. Wapienie zbudowane głównie z członów liliowców noszą nazwę krynoidowych. Obecne są także owalne i okrągłe, gwiaździste, centymetrowej wielkości przekroje szkieletów pojedynczych korali czteropromiennych, lub ich skupisk - kolonii. Są nieliczne muszle ramienionogów i ślimaków.
Wyżej leży podobnej miąższości zespół średnioławicowych wapieni ubogich w materiał szkieletowy ograniczony do nielicznych ślimaków i pojedynczych korali zwieńczony kilkoma ławicami obfitującymi w osobnicze korale (1,5 m miąższości).
Dolną część profilu zbudowaną z wapieni ze skamieniałościami kończą średnioławicowe, szare wapienie obfitujące w skorupki ramienionogów. Towarzyszą im człony liliowców i szkielety ślimaków (6,5 m miąższości).
Ponad wapieniami z bardziej lub mniej licznymi skamieniałościami których identyfikacja wymaga pewnego opatrzenia, występuje w kamieniołomie zachodnim zespół skalny wyróżniający się na pierwszy rzut oka. Tworzą go cienkoławicowe wapienie o ostrej oddzielności warstwowej, wsród których obecne są wyraźnie od wapieni twardsze, ciemnobrunatne, cienkie ławice (2 - 4 cm), lub wydłużone, wyklinowujące się soczewki skał niewapiennych (nie burzą z 10% HCL, nie dają się zarysować stalowym ostrzem, przy uderzeniu młotkiem często krzeszą iskry). Są to rogowce - zbite, zwarte skały zbudowane z krzemionki SiO2 występujące w postaci przeławiceń w obrębie innych skał osadowych (tu - wapieni). Miąższość cienkoławicowych wapieni z rogowcami wynosi 12 m.
Najmłodsze partie profilu dewonu w kamieniołomie zachodnim na Górze Zamkowej budują jasnoszare, zbite wapienie gruboławicowe poprzecinane licznymi żyłami kalcytu. Powierzchnie oddzielności ławicowej są nierówne, gruzłowate. Wapienie zawierają nieliczne człony liliowców, skorupy ramienionogów i ślimaków.
Badania skamieniałości występujących w analizowanym profilu sugerują, że kompleks cienkoławicowych wapieni z rogowcami i nadległych wapieni gruboławicowych o gruzłowych powierzchniach oddzielności międzyławicowej utworzył się we franie (375-370 mln. lat). Starsze wapienie powstały w żywecie (380-375 mln. lat).
Bogaty zespół organizmów, których szkielety zawierają wapienie przekonuje, że powstawały one w morzu. Duże ilości skamieniałości, a także szczególne ich rodzaje (kolonijne korale i denkowce, masywne i gałązkowe stromatoporoidy, ramienionogi i ślimaki wskazują na płytkomorskie środowiska sedymentacyjne porównywalne ze współczesnymi obszarami powstawania osadów wapiennych na płyciznach mórz ciepłych stref klimatycznych.
W odróżnieniu od piasków, żwirów, głazów - skał powstałych z pokruszenia innych skał litych w wyniku oddziaływania procesów niszczących (wietrzenie, rozpuszczanie itp), wapienie należą do skał, które niemal w całości zawdzięczaja swoje powstanie działalności organizmów żywych. Woda morska zawiera przeciętnie 0,123g/l weglanu wapnia, który tworzy z nią roztwór. Poza specyficznymi, lokalnymi warunkami nie dochodzi do jego wytrącania na drodze nieorganicznej. Jednak całkiem pokaźna grupa organizmów o bardzo różnej pozycji systematycznej uznała, że węglan wapnia obecny w wodzie morskiej może być doskonałym budulcem ich wewnętrznych i zewnętrznych szkieletów i inkrustacji. Wypracowała mechanizm pobierania węglanu wapnia z roztworu i wbudowywania go w szkielet, lub inkrustację. To dzięki życiowej działalności organizmów udział wapieni wśród skał osadowych sięga 5 - 10%.
Ponad kamieniołomem wznosi się zamek. Nieokiełznana chciwość Chęcinian wywindowała cenę biletu za jego zwiedzanie do 12 złotych od osoby. Ponieważ bez użycia specjalistycznego sprzętu nie da się dostać do środka, opłatę tę trzeba uiścić po to, by się znaleźć na północnej ścianie zamkowych murów. Stąd rozpościera się rozległy widok na samo serce Gór Świętokrzyskich zwane przez geologów ich paleozoicznym trzonem - czyli tą częścią, która zbudowana jest ze starych skał osadowych powstałych między 550 i 250 milionów lat temu.
Z tych starych skał zbudowane są wzgórza usytuowane obok siebie tak, że tworzą pasma rozdzielone dolinami. Przebieg tych pasm WNW-ESE jest w przybliżeniu równoległy do rozciągłości („długości”) Góry Zamkowej. Ta zaś stanowi element Pasma Chęcińskiego ciągnącego się dalej ku zachodowi w kierunku wyraźnie widocznej na horyzoncie majestatycznej Miedzianki.
Na północ od Góry Zamkowej rozpościera się Dolina Chęcińska, a za nią wznoszą się wzgórza Pasma Zelejowskiego z rozległą, zakrzaczoną obecnie długą Zelejową na wschodzie pasma. Zarówno sama Zelejowa, jak i całe pasmo, którego jest fragmentem zbudowana jest w głównej mierze ze skał analogicznych jak przed chwilą oglądane w kamieniołomie na Górze Zamkowej ( zob. geostanowiska „Zelejopwa - Szczerba” i „Kamieniołom zachodni na Zelejowej...”). Jednak o ile wapienie na Górze Zamkowej nachylone były stromo ku południowi, wapienie Zelejowej zapadają także stromo, ale ku północy. Próba połączenia ławic z obu tych gór w powietrzu rodzi obraz jednej obłej "góry", która musiała tu kiedyś istnieć stworzona przez miliony lat trwające gniecenie pierwotnie poziomych ławic skalnych przez potężne siły mające swe źródło w skorupie ziemskiej. Takie utworzone przez siły tektoniczne „góry” nazywane są w geologii antyklinami. Ta, obejmująca Pasmo Chęcińskie i Pasmo Zelejowskie oraz osady wypełniające dno Doliny Chęcińskiej nosi nazwę antykliny chęcińskiej i jest jedną z najlepiej poznanych i skomplikowanych struktur tektonicznych w Górach Świętokrzyskich. |