| 4. Opis geostanowiska: | Kamieniołom zachodni w Górze Zelejowej to jedna z wielu szpar w okolicy Chęcin, w których eksploatowano grubokrystaliczny kalcyt z licznych tu, poprzecznych do przebiegu warstw skalnych stref. Strefy te przecinają szare i ciemnoszare wapienie gruboławicowe zawierające liczne skamieniałości głównie gałązkowych i masywnych gąbek, gałązkowych denkowców, czteropromiennych korali. Zespół organizmów jest bardzo zbliżony do obserwowanego na Górze Zamkowej pod Chęcinami (zob. Góra Zamkowa). Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że Górę Zelejową budują te same wapienie, które są tworzywem Góry Zamkowej. Zatem są to wapienie powstałe w żywecie i franie (380 - 370 mln. lat - dewon środkowy i późny). Takie same wapienie, powstałe w tym samym morskim zbiorniku powinny się ze sobą jakoś łączyć. Żeby to ustalić trzeba spradzić co je dzieli. Otóż w dnie Doliny Chęcińskiej gdzieniegdzie na powierzchni, a już na pewno w płytkich wykopach pod fundamenty domów widać czarne i ciemnoszare tafelkowo łupiące się iłowce z rzadkimi cienkimi przeławiceniami drobnoziarnistych piaskowców. Bardzo rzadko pojawiają się w nich skamieniałości trylobitów, które dowodzą, że zawierające je skały tworzyły się w czasie wczesnego kambru (około 540 milionów lat temu). Zatem między wapieniami Zelejowej i Góry Zamkowej leżą skały od nich starsze, Więc, żeby te wapienie jakoś połączyć trzeba to zrobić ponad utworami kambryjskimi interpretując przebieg warstw w powietrzu. Wynikiem takiej interpretacji jest kambryjsko-dewońska "góra", a właściwie "wał górski", którego przekrój demonstruje załączona ilustracja. Taki układ warstw jak na przekroju geolodzy nazywają antykliną. Tu mamy do czynienia z antykliną chęcińską - jedną z najciekawszych i najbardziej skomplikowanych, ale i najlepiej poznanych struktur w Górach Świetokrzyskich.
Znajdowane w wapieniach kamieniołomu zachodniego zwierzęta (szkielety) to typowi mieszkańcy płycizn mórz międzyzwrotnikowych. Wobec tego to w strefie międzyzwrotnikowej znajdował się na pograniczu środkowego (żywet) i późnego (fran) dewonu obszar m. in. południowej Polski.
W podszczytowej partii kamieniołomu obecne są zlepieńce zbudowane z dużych bloków i głazów dewońskich wapieni spojonych słabo zwięzłym wiśniowym i brunatnym materiałem ilastym i mułkowym. Okruchy wapienne nie są uporządkowane i wysortowane (to znaczy, że obok siebie występują otoczaki o różnych rozmiarach). Zlepieńce wypełniają tu obniżenie powstałe przez rozpuszczenie w wodzie kalcytu występującego pod zlepieńcami. Działały tu więc procesy krasowe. Jeśli z odsłonięcia na Stokóweczce (zob. Stokóweczka) wiadomo, że przynajmniej część zlepieńców podobnych do opisywanych powstała w późnym permie, także tworzenie się zlepieńców z kamieniołomu zachodniego Góry Zelejowej trzeba powiązać z późnym permem (270 - 250 mln. lat).
Między utworzeniem się wapieni dewońskich (żywet - fran), a powstaniem zlepieńców (perm górny) miały miejsce przynajmniej trzy ważne procesy: wychylenie warstw wapieni z położenia poziomego czyli fałdowanie, przecięcie wapieni strefami mineralizacji kalcytowej i krasowe rozżarcie tych stref. Skoro zlepieńce kamieniołomu zachodniego przykrywają zespół żył kalcytowych, same niebędąc użylonymi, to znaczy, że proces mineralizacji kalcytowej był starszy niż tworzenie się zlepieńców. Skoro zlepieńce nie są nachylone wtakim samym stopniu jak otaczające je wapienie dewońskie (choć w samym kamieniołomie trudno wyróżnić ławice zlepieńców) to znaczy, że że proces zaburzenia pierwotnie poziomego położenia ławic wapieni także miał miejsce wcześniej niż powstanie zlepieńców. W świetle regionalnych badań uwzględniających obserwacje w wielu odsłonięciach udało się ustalić, że obydwa te procesy wiążą się z szeroko w Europie obecną w połowie karbonu aktywnością tektoniczną (zaburzeniami skorupy ziemskiej w postaci fałdowań, uskoków, trzęsień ziemi) zwaną orogenezą waryscyjską. Trzeci proces - niszczenia wapieni dewońskich i przecinających je żył kalcytowych zachodził po sfałdowaniu i wypiętrzeniu, a przed powstaniem zlepieńców czyli w późnym karbonie i wczesnym permie. |