| 4. Opis geostanowiska: | Kamieniołom w Jaworzni to jedno z niewielu miejsc w Górach Swiętokrzyakich, gdzie na znacznej przestrzeni dostępny jest obserwacjom kontakt utworów sfałdowanych w orogenezie waryscyjskiej z pokrywającymi je skałami zaburzonymi w ruchach alpejskich.
Przedmiotem eksploatacji były w kamieniołomach na Górze Kopaczowej wapienie. Zwykle jasnoszare i szare, średnioławicowe, przeważnie o bardzo drobnoziarnistym tle skalnym, którego składniki są makroskopowo nierozpoznawalne, lub grubokrystaliczne, o zatartych w procesie rekrystalizacji i mineralizacji kalcytem strulturach pierwotnych. W niektórych ławicach obecne są szkielety gałązkowych denkowców i ramienionogów. Towarzyszą im ławice odznaczające się drobną, cienką, nieregularną laminacją przetkane niewielkimi skupieniami krystalicznego kalcytu określane mianem laminitów algowych. Spotyka sie także ławice przepełnione gałązkowymi stromatoporoidami z rodzaju Amphipora. Przypowierzchniowe partie niektórych ławic charakteryzują się brekcjową strukturą oraz marglistością.
Ławice wapieni są nachylone ku północy pod kątem 25-35 stopni.
Wiek opisywanych wapieni nie jest bezpośrednio określony. Podobieństwa wykształcenia litologicznego, zawartość skamieniałości i miejsce wapieni z Jaworzni w rozwoju całego dewońskiego kompleksu węglanowego pozwalają wiązać powstanie wapieni z Jaworzni z franem (375-370 mln. lat) - starszym wiekiem górnego dewonu. Utworzyły sie one w plytkiej okresowo wynurzanej lagunie zarafowej.
Wapienie dewońskie pokrywają wiśniowe, cienkoławicowe pyłowce i drobnoziarniste piaskowce zbudowane z materiału ilastego, pylastego, ziaren kwarcu i blaszek muskowitu (=jasna mika. Drobne, błyszczące łuseczki i blaszki pokrywające powierzchnie oddzielności pyłowców. Uwodniony glinokrzemian potasu KAl2(OH)2AlSi3O10. Miękki, twardość 2-2,5). Na powierzchniach oddzielności międzyławicowej często występują regularne, wałeczkowate nabrzmienia - zmarszczki prądowe.
Profil dolnego triasu wieńczy ławica żółtoszarych piaskowców zlepieńcowatych zawierających obok dominujących ziarn kwarcu, także otoczaki kwarcytów, kwarcu, wapieni, skał wulkanicznych i ich tufów.
Skały zespołu wiśniowych pyłowców i drobnoziarnistych piaskowców ku południowi zyskują zrazu pojedyncze, a dalej coraz liczniejsze i większe okruchy dewońskich wapieni i stopniowo, na przestrzeni kilkunastu metrów przechodzą w brekcje utworzone z nieobtoczonych, różnej wielkości okruchów dewońskich wapieni spojonych czerwonym ilasto-wapiennym lepiszczem.
W centralnej częsci kamienieniołomów, w szczytowej partii wzgórza występują żyły klastyczne. Wypełniają one czerwonym, ilasto-wapnistym materiałem szczeliny tektoniczne pokryte rysami ślizgowymi powstałe podczas dolnotriasowych trzęsień ziemi.
Ani zlepience, ani osady pyłowcowo-piaskowcowe, ani ławica piaskowców zlepieńcowatych nie zawierają skamieniałości. O ich dolnotriasowym wieku świadczy obecność otoczaków kwarcu oraz charakter profilu litologicznego, który na drodze regionalnych porównań skorelowano z dolnym triasem.
Skały triasowe są słabo nachylone ku północy pod kątem 5-10 stopni.
Na powierzchni wapieni dewońskich rozwinęły się formy krasowe (misy, jamki, wżery), a w ich wnętrzu utworzyły się jaskinie. System jaskiniowy Chelosiowa Jama-Jaskinia Jaworznicka jest obecnie najdłuższym w Górach Świętokrzyskich (3670 m). Część próżni i kanałów krasowych doskonale widoczna w północnej ścianie kamieniołomu zachodniego wypełniona jest czerwonymi namułami krasowymi. Znaleziono w nich kości zwierząt wieku czwartorzędowego (2,5 mln. lat). W Chelosiowej Jamie odkryto także namuły zeskalone, twarde, niewątpliwie starsze. Zatem formy krasu podziemnego Jaworzni należą do dwu generacji: postwaryscyjskiej (wypełnionej czerwonymi, zlityfikowanymi glinami krasowymi permsko-dolnotriasowymi i kenozoicznej, kiedy powstały obecnie istniejące i częściowo wypełnione miękkim materiałem krasowym jaskinie oraz liczne formy krasu powierzchniowego.
Różnica nachyleń warstw skalnych 25-35 stopni ku północy wapieni dewońskich i 5-10 stopni ku północy skał triasowych jest miarą intensywności fałdowań waryscyjskich (z przełomu dolnego i górnego karbonu (320 mln. lat). Wynosi ona 20-25 stopni i wskazuje na raczej mierny stopień waryscyjskiej aktywności fałdowej.
W kamieniołomach Jaworzni pospolite są tektoniczne struktury nieciągłe, takie jak spękania ciosowe często zmineralizowane kalcytem i lustra tektoniczne pokryte rysami ślizgowymi. |